Willem Barentsz heeft zijn grootste bekendheid verkregen door het zoeken van een veilige vaarweg langs de Noordpool naar Azië.
Maar er was meer.
De geschiedschrijving over Willem Barentsz krijgt bekendheid, wanneer hij met veel pijn en moeite gelden tot zijn beschikking krijgt om nog een reis (nummer 3) te ondernemen om een noordelijke doorvaart naar Azië te vinden. Het doel is om een alternatief te zoeken voor de als maar gevaarlijker wordende zuidelijke route. Hij gaat deze keer op reis met 1 enkel schip, een driemaster. Zij wordt in de boeken 'Jacht' genoemd, is ongeveer 80 voet lang en ze bezit goede zeileigenschappen. De V.O.C. gebruikte zulke jachten om verzamelde goederen vanaf de Aziatische kust aan de z.g. retourschepen in Batavia te brengen. Tijdens de reis zeilt hij deze keer om Nova Zembla heen, maar loopt hierna vast in het pakijs en zijn schip wordt gekraakt. Een gedwongen verblijf op Nova Zembla is het gevolg. Wrakhout van het moederschip wordt gebruikt voor het maken van een bouwsel om te overwinteren en om een extra sloep te bouwen. In het voorjaar vertrekt men met twee sloepen terug naar Rusland. Helaas; zelf zal Willem daar nooit arriveren. Op weg naar Kola (Moermansk) overlijdt hij op maandag 20 juni 1597 in de kou aan boord van zijn sloep op de IJszee. De Barentszzee is naar hem vernoemd.
De veelzijdige Willem Barentsz
W. Barentsz is een van de bekendste zeevaarders uit de 16e eeuw. Hij is in ongeveer 1555 geboren op Terschelling. Hij is een veelzijdig man; stuurman, wetenschapper, koopman en cartograaf. Zelfs een atlas van de Middellandse zee is van zijn hand. Onbegrijpelijk en jammeris, dat veel van zijn werk is verloren gegaan. Is hierdoor Barentsz slechts bekend geworden door zijn allerlaatste ontdekkingsreis naar een doorvaart in het ijs van de Noordpool om naar Azië te varen? Of komt dit doordat een medeopvarende Gerrit Veer een goed reisverslag heeft gemaakt. De reis heeft Barentsz het leven heeft gekost. Hij werd slechts 42 jaar. Het zoeken naar een noordelijke route ging vanwege de kosten en door verbeteringen aan de zuidelijke route op een z.g. laag pitje.
Aardrijkskunde een strategisch wapen
In het laatste decennium van de 16e eeuw vinden vanuit West-Europa grote ontdekkingsreizen plaats; de bezochte kusten worden daarbij in kaart gebracht. Er bestaat al een levendige handelsstroom langs de Europese kusten van het noorden en Oostzee tot in het zuiden met Portugal. Daarin participeert Nederland heel goed. Het mag gezegd worden; de Spanjaarden en Portugezen zijn als eersten er op uit gevaren. Zij beschikken veel eerder over kaarten, welke hen van mediterrane cartografen zijn toegekomen. Goede zeekaarten zijn in die periode van groot strategisch en economisch belang en worden zeer geheim gehouden; ieder moet het zelf uitzoeken.
Albert Folkerts
De Chinese admiraal PIRI werkte in 1515 AD al aan zeekaarten; zodoende beschikte de Chinese zeevaart al in de 16 e eeuw reeds over bruikbare zeekaarten. De daarvan bewaard gebleven kaarten, zijn wellicht gebruikt door de latere Europese ontdekkingsreizigers (of zullen misschien wel een inspiratiebron geweest zijn).
Het zou maar zo kunnen zijn, dat de Piri Reiskaart een voorbeeld hier van is. http://nl.wikipedia.org/wiki/Piri_Reis-kaart
Spanje ontdekt Amerika; Portugal vindt een groot onbewoond eiland (Madeira), dat wordt onmiddellijk ingelijfd. De handels lijnen van en naar het verre oosten lopen via Portugal en zijn zeer winstgevend.
Nederland ziet gouden winsten
De Nederlanders hebben ook zin in die rijke handel, ook Engeland gaat hierin deelnemen; men gaat, buiten Portugal om, zelfstandig zaken doen in het verre oosten. Nadat Cornelis de Houtman via Kaap De Goede Hoop de route naar Azië heeft gevaren, nemen deze reizen vastere regelmaat aan. Al zijn de winsten aanlokkelijk; de retour reizen, die via Kaap De Goede Hoop lopen, zijn vol risico’s. De duur van de reizen, gebrekkige navigatiemiddelen, ziekten en zeerovers zijn ernstige problemen. Men tracht ze op te lossen door in konvooien te varen en nabij de Kaap wordt een foerage haven gesticht. De concurrentie tussen de Engeland, Spanje, Portugal en Nederland wordt zo groot, dat men elkaar gaat bestrijden. Zowel in Azië bevecht men elkaars stek, dan wel op de thuisreis berooft men elkanders schepen. Voor dit doel worden zelfs oorlogsvloten gebouwd en ingezet. De oorlogsvloten hebben in deze periode geschiedenis geschreven.
Risico's via Kaap de goede Hoop steeds groter
In dit tijdperk loopt ook de opdracht (project) van Willem Barentsz om een veilige noordoostelijke route naar Azië te zoeken; dit zal geen toeval zijn. Op zoek naar een dergelijke vaarweg door de noordelijke ijsvelden vaart hij enkele malen uit. De eerste reis in juni 1594 vaart hij uit met twee schepen. Ten westen van Nova Zembla vaart het schip van Barentsz zich vast in het pakijs; het tweede schip vindt wel een doorvaart, tussen Nova Zembla en de vaste wal naar de Karazee.
Tweede reis noordelijke vaarweg
Na terugkeer en verslag van dit succes van reis nummer één worden plannen gemaakt voor nog een reis. Helaas vinden zij deze reis de bovengenoemde trespas naar de Karazee dichtgevroren. Mislukt dus.
Reis nummer drie
In 1596 maakt Barentsz met één schip een tocht om de doorvaart tussen Spitsbergen en Nova Zembla te onderzoeken. Hij slaagt er in om Nova Zembla te ronden, maar vaart zich vast in het ijs en verspeelt zijn schip. Van aangespoeld wrakhout en scheepsdelen wordt een hut gebouwd (Het Behouden Huys); hierin wordt overwinterd. In de barre koude vinden om het lijfsbehoud allerlei avonturen plaats.
Op jacht
In het voorjaar huiswaarts
In het voorjaar bouwt men er een zeilsloep bij en kan men zestien personen over twee boten verdelen. De sloepjes hebben een platte bodem en gaan met een soort knikspant over op overnaads. De boten zijn voorzien van een overzetbaar zij-zwaard. Hiermee wordt koers gezet naar de bewoonde wereld. Bij het vertrek is Willem al ziek; men beweert, dat hij voor het vertrek in het ijskoude water is gevallen en daarvan niet voldoende is hersteld. Een week later sterft hij in de sloep op zee; Willem Barentsz krijgt een zeemansgraf. Na de plechtigheid roeien en zeilen zijn mannen verder naar Kola (Moermansk). De afstand die per sloep langs Nova Zembla naar Kola is afgelegd, zal meer dan 1000 zeemijlen zijn geweest. In die omstandigheden moet het een verschrikkelijke reis zijn geweest, welke weken heeft geduurd. In Kola mogen zij met een Nederlands handelsschip naar huis varen.
Replica (ontwerp Gerald de Weerdt)
Verbetering in route om de zuid
Dank zij het voorwerk (navigatie) van Cornelis de Houtman en ook door een betere organisatie verlopen ondertussen de retourreizen rond Afrika steeds efficiënter. Hierdoor dooft de behoefte om nog geld in expedities te steken in het vinden van een Noordelijke vaarroute. En bij geen geld hield het ook toen al op. Het mislukken van de drie expedities zijn wel jammer. De afstand naar China is 3000 zeemijlen korter.
Zijn ervaringen Willem Barentsz verloren?
Met aardrijkskundige kennis van de 21e eeuw blijkt, dat onze schepen via de Noordpool een week korter zouden varen. Dus zou dit een enorme besparing in tijd en brandstof zijn. Trouwens; China bezit al tankers met een ijsbrekersteven. Hoever deze in het ijs kunnen doorvaren is bij de schrijver niet bekend. Het varen over de Noordpool naar Azië blijft actueel, of eeuwig een wens? Of is er soms toch een kans? Wie zal het zeggen.
Opm. Een enkele keer is het in de 21e eeuw onder gunstige omstandigheden gelukt, om de noordelijke route te gebruiken. Bij de schrijver bestaat de gedachte, dat atoom onderzeeërs daar in de winter kunnen varen. De zee langs de kusten is daar ongeveer 200 meter diep. Er mag worden aangenomen, dat de Marine heeft onderzocht of er aan de oppervlakte vaarroutes mogelijk zijn. Naar mijn vermoeden zullen de verslagen van de expedities van Willem Barentsz nog menigmaal worden bestudeerd.
Jaartal 2015
Ten gevolge van de klimaatverandering hopen reders enkele maanden van het jaar om de noord te kunnen varen.
Tenslotte.
Er zijn veel zaken naar Willem Barentsz vernoemd; het meest bekend zijn een deel van de Noordelijke IJszee, twee walvisvaarders en een zeevaartschool op zijn geboorte eiland, Terschelling.
Walvisvaarders Willem Barentsz I en II .
Willem Barentsz 1 was de in 1946 omgebouwde 10.000 ton metende Zweedse tanker "Pan Gothia.
De bij het schip behorende korvetten en jagers kwamen uit WOII.
De jagers werden ingeschreven in het Visserij register van Amsterdam en voerden het teken AM gevolgd door een nummer. Deze schepen werden door fa.Wed. A.Blaak & zonen voorzien van eikenhouten reddingssloepen.Goede kans dat ook in deze sloepen een AM teken aanwezig was.